Bạn có tin rằng quên đi lại là một điều tuyệt vời không? Là biên tập viên VnExpress, tôi đã tìm hiểu và thấy khoa học đằng sau chuyện quên có thể giúp bạn suy nghĩ rõ ràng hơn. Dưới đây là cách làm đơn giản, gần gũi để biến “quên” thành lợi thế của bạn.
Hãy tưởng tượng nếu bạn nhớ hết mọi thứ: mỗi cuộc cãi vã, lần bị từ chối, hay khoảnh khắc ngại ngùng khi quên kéo khóa quần – tất cả rõ mồn một như bữa sáng tuần trước. Cuộc sống sẽ rối tung và khổ sở lắm! May mắn là não bộ không làm vậy.
Có những người đặc biệt, như Solomon Shereshevsky – một người Nga nhớ được mọi thứ, từ danh sách số đến từ vô nghĩa hàng chục năm sau – hay Rebecca Sharrock, người Úc không quên nổi ngày nào trong đời. Nghe thì giống siêu năng lực, nhưng họ lại bảo đó là gánh nặng. Rebecca từng nói: “Ai cũng gọi đó là món quà, nhưng với tôi, nó như cơn ác mộng, tôi cứ tua lại cả đời mình mỗi ngày.”
Quên không phải lỗi của não, mà là tính năng quan trọng. Nó giúp ta tập trung, lọc bỏ lộn xộn, giữ lại thứ cần thiết. Các nhà khoa học phát hiện quên là quá trình chủ động, nhờ vùng hippocampus và vỏ não trước trán điều tiết thông tin. Nói cách khác, quên là cách não tối ưu hóa chính nó.
Hơn 100 năm trước, Hermann Ebbinghaus đã phát hiện “đường cong quên”: sau khi học điều mới, ta quên nhanh lúc đầu, rồi chậm dần nếu không ôn lại. Nhưng tin vui là ta có thể thay đổi đường cong này. Quên không phải định mệnh, mà là thứ ta điều chỉnh được.
Một cách hay là dùng kỹ thuật “interleaving” – xen kẽ các chủ đề khi học thay vì chỉ tập trung một thứ (gọi là “blocking”). Ví dụ, thay vì học toán liên tục, bạn nhảy qua lịch sử, tiếng Anh, rồi lập trình. Nghe giống tập gym cho não đúng không?
Nghiên cứu chỉ ra xen kẽ giúp nhớ lâu hơn và áp dụng tốt hơn. Một thử nghiệm năm 2008 cho thấy học sinh làm toán xen kẽ đạt điểm cao hơn hẳn so với kiểu học truyền thống. Nó khó hơn lúc đầu, nhưng tạo ký ức mạnh mẽ và nhận diện mẫu tốt hơn. Điều này giống cuộc sống thật: mọi thứ đến ngẫu nhiên, không theo thứ tự, và não thích học kiểu linh hoạt vậy.
Khi bạn quay lại thứ gần quên, bạn phải cố nhớ – chính sự cố gắng đó làm ký ức sâu hơn. Quên giống như dây đàn: căng vừa đủ thì âm thanh hay, giúp bạn nhớ lâu mà không cần nhồi nhét. Xen kẽ kết hợp với quên tạo ra nhịp điệu học tự nhiên, hiệu quả.
Đừng ám ảnh nhồi nhét kiến thức, hãy nghĩ cách quên sao cho khéo. Sắp xếp việc học và cuộc sống quanh việc giãn cách, đổi chủ đề, và ôn lại theo thời gian. Đọc sách xen kẽ trò chuyện, xem phim xen kẽ viết lách, chơi piano 5 phút giữa giờ học thi.
Quan trọng nhất: đừng coi quên là thất bại. Nếu bạn tò mò, thích khám phá rồi quên đi, đó là chuyện bình thường – thậm chí tuyệt vời. Người thông minh thường quên nhiều hơn người khác từng học, vì họ luôn tiến tới. Đừng nhầm lẫn tích lũy với khôn ngoan. Học không phải kho chứa đồ, não không phải kẻ tích trữ.
Học là một điệu nhảy, quên là nhịp trống giữ bạn đúng tiết tấu. Hãy thử làm “cá vàng” có chiến lược: dùng xen kẽ để thỏa mãn tò mò, nhảy nhót giữa các ý tưởng, quên đi rồi khám phá lại. Đừng sợ quên – hãy để nó thành siêu năng lực, để mỗi lần nhớ lại là một niềm vui mới!
