Năng suất không phải lúc nào cũng là huy chương. Đằng sau thói quen làm việc không ngừng có thể là căng thẳng, kiệt sức và mất kết nối với chính mình.
Trong guồng quay hiện đại, bận rộn gần như là danh hiệu. Lịch kín, sáng sớm dậy, tối muộn làm – chúng ta tự hào khoe rằng chẳng có thời gian nghỉ ngơi. Nhưng khi năng suất trở thành thước đo giá trị bản thân, nó có thể âm thầm biến thành “nghiện năng suất” – một vòng xoáy khiến bạn làm việc đến kiệt sức, không vì đam mê mà vì lo âu, tự ti, hay áp lực phải chứng tỏ. Vậy làm sao nhận ra và thoát khỏi cái bẫy này, đặc biệt khi bạn là người quen chạy deadline, luôn muốn hoàn thành mọi thứ? Dưới đây là lý do chúng ta rơi vào nghiện năng suất và cách sống ý nghĩa hơn.
Tại sao chúng ta “nghiện” năng suất?
Nghiện năng suất, hay toxic productivity, là trạng thái ám ảnh phải làm việc, đạt được, và tiến lên, ngay cả khi cơ thể và tâm trí cầu cứu dừng lại. Không như tham vọng lành mạnh, nghiện năng suất bắt nguồn từ sự bất an và gắn giá trị bản thân với thành tích (Crocker & Wolfe, 2001). Nghiên cứu chỉ ra ba lý do chính:
- Trốn tránh cảm xúc khó chịu: Làm việc không ngừng là cách né tránh lo âu, buồn bã hay cô đơn. Thay vì đối diện, bạn lao vào công việc để cảm thấy kiểm soát, tạm quên đi những cảm giác khó chịu bên trong (Hayes et al., 1996).
- Giá trị bản thân dựa trên thành tựu: Nếu từ nhỏ, bạn chỉ được yêu thương hay công nhận khi đạt thành tích, nghỉ ngơi khi lớn lên có thể khiến bạn thấy bất an, như thể mình vô dụng. Điều này thường thấy ở những người có kiểu gắn bó tránh né (avoidant attachment), nơi thành công là “lá chắn” cho lòng tự trọng (Mikulincer & Shaver, 2007).
- Áp lực từ so sánh xã hội: Mạng xã hội tràn ngập hình ảnh thành công, lịch làm việc kín mít, hay những câu chuyện “hustle”. Nhưng đó chỉ là bề nổi được chỉnh sửa. So sánh khiến bạn cảm thấy mình chưa đủ, đẩy bạn vào cuộc đua vô nghĩa, làm giảm hạnh phúc và tự tin (Appel et al., 2016).
Dấu hiệu bạn đang mắc kẹt trong nghiện năng suất
Vì năng suất thường được ca ngợi ở công sở hay trường học, những dấu hiệu nguy hại dễ bị bỏ qua. Dưới đây là năm biểu hiện phổ biến. Nếu bạn thấy mình trong một hoặc nhiều dấu hiệu này, có lẽ đã đến lúc nhìn lại:
- Cảm giác tội lỗi hoặc lo lắng khi nghỉ ngơi mà không rõ lý do.
- Hoàn thành nhiệm vụ nhưng vẫn thấy trống rỗng, không thỏa mãn.
- Đánh giá bản thân qua số việc làm được mỗi ngày.
- Cáu gắt hoặc hoảng loạn khi có thời gian rảnh, như cuối tuần hay kỳ nghỉ.
- Không thể giải thích tại sao bạn bận rộn đến vậy khi được hỏi.
Bài tập thay đổi: Sống theo giá trị, không theo thành tích
Để thoát khỏi nghiện năng suất, bạn cần chuyển từ định nghĩa bản thân qua công việc sang sống đúng với giá trị – những nguyên tắc cốt lõi phản ánh điều bạn thực sự trân trọng, như sáng tạo, kết nối, hay trung thực. Giá trị không phải mục tiêu để “hoàn thành”, mà là la bàn dẫn đường, mang lại sự linh hoạt và hạnh phúc (Hayes et al., 1999). Dưới đây là bài tập đơn giản để bắt đầu:
- Xác định giá trị cốt lõi: Chọn ba giá trị quan trọng nhất (ví dụ: gia đình, học hỏi, tự do). Nếu khó, hãy tự hỏi:
- Điều gì quan trọng hơn cả thành công?
- Bạn muốn cuộc đời mình đại diện cho điều gì?
- Bạn muốn người khác nhớ về mình thế nào?
Bạn có thể dùng danh sách giá trị trực tuyến hoặc công cụ như Values Card Sort để hỗ trợ.
- Kiểm tra thời gian: Xem lại lịch tuần qua. Mỗi hoạt động có phản ánh một trong ba giá trị của bạn, hoặc là trách nhiệm bắt buộc (như trả hóa đơn, giặt đồ)? Nếu có việc không thuộc hai nhóm này, đó là dấu hiệu bạn đang lãng phí thời gian cho những thứ không ý nghĩa.
- Điều chỉnh nhỏ: Tuần tới, thay một việc không liên quan đến giá trị bằng hoạt động có ý nghĩa. Ví dụ, từ chối dự án thêm giờ để gọi điện trò chuyện với bạn thân lâu không gặp.
Nghiện năng suất có thể ngụy trang thành tham vọng, nhưng nó âm thầm cướp đi niềm vui, sức khỏe và ý nghĩa. Khi bạn sống theo giá trị thay vì chạy theo thành tích, bạn lấy lại thời gian, sự chủ động và chính mình. Hãy thử: Giá trị nào sẽ dẫn đường cho bạn hôm nay?
Không có bình luận nào.