Lần cuối mở Netflix, bạn tự chọn phim hay chỉ xem gợi ý? Lướt mạng xã hội, bạn quyết định xem gì hay để feed tự hiện? Mua sắm online, bạn tự tìm hay chỉ nhìn mấy món AI đề xuất? Thú thật, tôi thường chọn theo thuật toán, và nhiều người cũng vậy. Các nhà tâm lý gọi đó là “lệ thuộc thuật toán” – khi ta dần giao phó quyết định cho những hệ thống đoán trước hành vi. Nhưng làm sao để không bị cuốn theo? Đây là cách đơn giản để lấy lại tự do trong thế giới đầy AI.
Dựa vào gợi ý AI chẳng có gì sai. Nó giúp tiết kiệm thời gian, đỡ mệt óc khi phải chọn giữa cả tá lựa chọn. Nhưng nếu cứ thế mãi, giống như nước chảy mòn đá, ta dễ đánh mất khả năng tự quyết. Có lần tôi để YouTube tự chạy video, xem xong mới thấy chán, chẳng còn hứng thú. Lâu dần, thói quen này không chỉ làm lựa chọn của ta kém đi, mà còn khiến ta quên cách tin vào chính mình. Khi thuật toán lặng lẽ dẫn dắt mà ta không để ý, ta càng xa rời con người thật bên trong.
Tự do là được chọn theo ý mình, sống đúng với điều mình trân trọng. Để không bị AI “dắt mũi”, tôi thử một vài cách đơn giản mà ai cũng làm được. Trước khi nhấn “đồng ý” với gợi ý, tôi dừng vài giây và tự hỏi: “Mình có thực sự muốn chọn cái này không?” Chỉ một thoáng suy nghĩ thôi cũng đủ để tỉnh táo hơn. Chẳng hạn, YouTube gợi ý video mới, tôi dừng lại, thấy không thích, tắt app và đi dạo. Chọn tỉnh thức thay vì để máy kéo đi, cảm giác thoải mái hơn hẳn. Thỉnh thoảng, tôi còn thử tự quyết định mà không dựa vào app. Chẳng hạn, thay vì xem đánh giá trên mạng, tôi bước vào một quán cà phê gần nhà, ngắm menu, cảm không khí và tự chọn món. Không cần AI chỉ đường, tôi vẫn thấy vui vì tin vào cảm giác của mình. Khi mua sắm, tôi từng suýt bấm mua deal rẻ từ app, nhưng vì muốn sống xanh, tôi dừng lại, tìm một thương hiệu bền vững hơn. Mất thêm chút thời gian, nhưng tôi hài lòng vì lựa chọn đúng với điều mình tin tưởng.
Mục tiêu không phải là quay lưng với công nghệ, mà là dùng nó một cách có ý thức. Tôi vẫn dùng AI khi cần, nhưng biết lúc nào nên tự mình quyết định. Quan trọng là để ý cách thuật toán ảnh hưởng đến mình, thường xuyên tự chọn lựa và khuyến khích bạn bè cũng thử làm vậy. Tự do không chỉ là chống lại máy móc, mà còn là mở lòng với những điều bất ngờ trong đời. Như câu chuyện cổ “Ba Hoàng Tử Serendip”: họ rời hoàng cung, lang thang không dựa vào đặc quyền, rồi tình cờ tìm thấy những điều đẹp đẽ không ngờ tới. Tôi cũng từng có trải nghiệm tương tự. Năm 17 tuổi, tôi sang Mỹ, không rành tiếng Anh, chẳng quen ai. Trên máy bay, một người phụ nữ lạ trò chuyện với tôi, rồi mời tôi về nhà cô ấy ở tạm. Không thuật toán nào bảo tôi đi, hay khuyên cô ấy giúp một người lạ. Đó là khoảnh khắc rất đời, rất người – và nó thay đổi cuộc sống của tôi.
Làm người là được tự chọn, sống chủ động theo ý mình. Trong thời đại AI, ta cần tỉnh táo để không bị cuốn theo thuật toán. Nhưng cuộc sống không chỉ có quyết định – còn có những điều kỳ diệu bất ngờ, như trong truyện cổ hay câu chuyện của tôi. Hãy bước đi với sự sáng suốt, tin vào bản thân và sẵn sàng đón nhận cái đẹp từ những điều không đoán trước. Đó là cách ta giữ tự do, giữ chất người!
Không có bình luận nào.